Stil de grain: van schietgeel naar lichtecht pigment

Stil de grain: van schietgeel naar lichtecht pigment

Stil de grain wordt al sinds de Middeleeuwen door kunstenaars toegepast. Zo spreken historische bronnen in het Frans van ‘Stil de grain jaune’ en ‘Stil de grain vert’. De kleurstof werd met soda en water uit onrijpe bessen van verschillende kruisdoornstruiken uit Midden en Zuid Europa onttrokken en verwerkt in onder meer vloeibare inkten. De kleur varieerde van geel tot bruin, afhankelijk van de staat van rijping van de gebruikte bessen. Pas in een later stadium kon met de kleurstof een soort pigment worden gemaakt en kon Stil de grain ook worden verwerkt in pasteuze verven.

Verlakt Pigment

De 17de eeuwse Hollandse meesters gebruikten Stil de grain in de vorm van een zogenaamd ‘verlakt pigment’. Het resultaat van een bewerking, waarbij de kleurstof langs chemische weg wordt neergeslagen op een kleurloos, anorganisch pigment. Nu kon ook dikke verf worden gemaakt, maar de lichtechtheid liet nog altijd te wensen over. Zo was een bekende bijnaam voor de gele kleur onder meer ‘schietgeel’, waarschijnlijk afgeleid van verschieten. Een andere verklaring kan overigens liggen in de sterk laxerende werking van de kruisbessen. Vanuit deze optiek zou ‘schietgeel’ een verbastering zijn van ‘schijtgeel’.

Nieuwe variant

Het verlakte ‘kruisbessenpigment’ wordt allang niet meer gebruikt. Kwalitatief gezien is door Royal Talens een sterk verbeterd Stil de grain op de markt gebracht, op basis van een uitstekend lichtecht pigment met dezelfde traditionele eigenschappen qua kleur en transparantie. Deze ‘nieuwe’ variant is evenals het origineel en andere ‘verlakte’, transparante pigmenten bij uitstek geschikt voor het aanbrengen van glaceerlagen. Vanuit historisch perfectief wordt echter nog altijd de eeuwenoude naam toegepast, zodat Stil de grain ook voor toekomstige generaties behouden blijft.

Kleurstof of pigment… Hoe zit dat precies?

Als droog gekleurd poeder zijn kleurstof en pigment niet te onderscheiden. Het verschil wordt pas duidelijk bij vermenging met bind- of oplosmiddel. Lost het poeder op, zoals suiker in thee, dan is het een kleurstof en geschikt voor gebruik in bijvoorbeeld vloeibare inkten. Pigment leent zich daarentegen uitstekend voor het fabriceren van dikke, pasteuze verf. Een ander belangrijk verschil is de lichtechtheid. Kleurstoffen hebben onder invloed van licht sterk de neiging te vervagen, terwijl pigment over het algemeen veel langer zijn eigen, echte kleur vasthoudt.

Stil de grain werd voornamelijk ontrokken uit bessen van de Rhamnus Saxatilis en Rhamnus Catharticus. Afhankelijk van de rijpheid van de bessen ontstond de zo specifieke bruine, gele of groene kleurstof.