Asfalt: 'en toen hij hoorde waar zijn bruin van gemaakt was, gaf hij alle tubes met deze kleur een fatsoenlijke begrafenis’

Asfalt: 'en toen hij hoorde waar zijn bruin van gemaakt was, gaf hij alle tubes met deze kleur een fatsoenlijke begrafenis’

De kleur vindt zijn oorsprong in het oude Egypte, waar onder andere asfalt gebruikt werd voor het mummificeren van overledenen. Het woord mummie is afgeleid van het Arabische ‘mumya’, dat letterlijk bitumen betekent. Om de lichamen voor de eeuwigheid te bewaren, werden ze omwikkeld met in natuurlijk asfalt gedrenkte linnen zwachtels. Het asfalt drong door tot in het vlees en de botten, kleurde alles bruin en zorgde voor een uitstekende conservering. Mummies van farao’s en andere hooggeplaatste personen werden in graftombes bijgezet, maar die van het gewone volk en heilige dieren als katten en apen verdwenen in grotten of in het hete woestijnzand. Het is niet bekend wie ooit op het idee is gekomen, maar vanaf de zeventiende eeuw werden deze mummies op grote schaal opgegraven en naar Europa geëxporteerd. Hier werden ze in speciale mummiemolens tot poeder vermalen dat deels in verf, deels in medicijnen werd verwerkt.

‘Wraak van de mummies’

Lang niet iedereen was bekend met de herkomst van dit bijzondere bruinzwarte poeder. Het verhaal gaat dat een negentiende-eeuwse kunstenaar zo ondersteboven was toen hij hoorde dat zijn verf van lijken was gemaakt, dat hij de tubes verf in de tuin begroef en zo alsnog voor een ‘waardige’ begrafenis zorgde. Tegen het eind van de negentiende eeuw was de aanvoer van Egyptische mummies naar Europa zo omvangrijk, dat ze als brandstof dienden voor stoomtreinen. In Amerika werden de zwachtels als grondstof gebruikt in de papierindustrie. Dit duurde niet al te lang, omdat er een cholera-epidemie uitbrak onder de mensen die met het papier in aanraking kwamen. Een epidemie die werd toegeschreven aan de ‘wraak van de mummies’.

Schilderijenmoordenaar

Asfalt is een pekachtige substantie die achterblijft na verdamping van vluchtige bestanddelen van aardolie die aan de oppervlakte is gekomen. Zo zijn er diverse plekken op de wereld waar asfaltmeren voorkomen. Het grootste meer bevindt zich op Trinidad en is nog steeds een bron voor de winning van natuurlijke bitumen. In het Midden-Oosten werd asfalt vroeger met name gewonnen uit de Rode Zee, waar het in gestolde vorm via aardspleten en hete bronnen in terecht was gekomen. Behalve gemalen mummie, werd ook dit natuurlijke asfalt gebruikt voor de bereiding van olieverf. De lijnolie werd verhit en het asfalt werd hier vervolgens in opgelost. Asfalt moet dan ook meer gezien worden als een kleurstof (in olieverf toegepaste pigmenten mogen niet oplossen in de olie), met alle negatieve eigenschappen van dien. Kleurstoffen in het algemeen hebben de neiging tot bloeden; de kleur dringt door andere verflagen heen of verspreidt zich onbedoeld in de naaste omgeving, ook als de verflagen droog zijn. Maar asfalt doet nog veel meer! Het doet de verffilm rimpelen en samentrekken tot er weinig meer van over is. Bovendien verhindert het een goede doordroging van de verf, die daardoor bij temperatuurstijging makkelijk kan uitzakken. Kortom, een ramp voor elk olieverfschilderij.

Betrouwbare pigmenten

Niet verwonderlijk dus dat er op den duur naar alternatieven is gezocht. Gemalen mummie en natuurlijk asfalt zijn voor olieverf nog gebruikt tot aan het begin van de twintigste eeuw, maar zijn sindsdien uit de kunstschilderverven verdwenen. Al generaties lang wordt de kleur Asfalt in het Rembrandt olieverfassortiment gemaakt op basis van moderne en uiterst betrouwbare pigmenten.