Indigo: blauw plantenextract

Indigo: blauw plantenextract

De kleur Indigo kent een lange geschiedenis, vermoedelijk zelfs tot ver voor de jaartelling. De naam stamt af van het Griekse woord Indikon ofwel ‘verstof uit India’. Indigo werd oorspronkelijk onttrokken aan planten die de kleurstof Indigotine bevatten. In Europa was dit de Wede. Als grondstof gebruikte men alleen de bladeren die, na te zijn gemalen, in kuipen met heet water werden geweekt tot ze gefermenteerd waren. Hierdoor kwam een zoet riekende kleurstof vrij die het water geel kleurde. De plantenresten werden eruit gefilterd en het water in ondiepe bassins overgebracht. Vervolgens werd door met stokken op het water te slaan zuurstof toegevoegd en een chemisch proces in gang gezet, waarna zich een blauw sediment vormde op de wanden en bodem. Dit werd afgeschraapt, tot koeken gekneed en te drogen gelegd. Om verf te maken, werden deze koeken vermalen en vervolgens vermengd met een bindmiddel zoals ei of was.

Blauwververijen

Het kleuren van textiel was daarentegen een minder welriekend proces. De koeken dienden eerst in kuipen gevuld met water, zemelen en urine geweekt te worden, met als resultaat dat er weer een gele oplossing ontstond. Vervolgens werd het textiel, meestal op zaterdag, erbij gedaan, waarna het op maandag te drogen werd gehangen. Dankzij de zuurstof uit de lucht, kwam de blauwe kleur weer terug. Hier komt ook de term ‘blauwe maandag’ vandaan. Het op deze wijze kleuren van textiel werd gedaan in blauwververijen. Een omvangrijke bloeiende handel in met name Engeland, De Lage landen, Frankrijk en het Duitse Thüringen. De Portugese ontdekkingsreiziger Vasco da Gama ontdekte eind 15de eeuw in Azië echter een plant die wel dertig keer meer blauw bevatte dan de Wede. Deze plant kreeg de naam Indigofera Tinctoria en het daaruit onttrokken blauw Indigo. Ondanks verwoede pogingen invoer tegen te gaan en zelfs op straffe van dood te verbieden, luidde Da Gama’s ontdekking het einde van het lucratieve Wede-tijdperk in.

Adolf von Baeyer’s synthetisch Indigo

Ten tijde van de Industriële Revolutie slaagt de Duitse scheikundige Adolf von Baeyer erin Indigo te analyseren en vervolgens te synthetiseren. Er wordt een productiemethode ontwikkeld, waardoor de Indigoplant na 1915 nog maar nauwelijks wordt gebruikt. Maar ook het door Baeyer geïntroduceerde pigment is inmiddels alweer enige tijd achterhaald. En dan met name omdat die qua lichtechtheid sterk te wensen overliet. Het Indigo in aquarelverf van Rembrandt wordt gemaakt uit een combinatie van twee pigmenten die een lichtechtheid opleveren van minimaal honderd jaar onder museumomstandigheden.

Over blauw valt niet te twisten

Indigoblauw is eigenlijk niet te definiëren, omdat het sterk afhankelijk was van de soort en kwaliteit van de planten waaruit het vroeger onttrokken werd. Max Doerner schrijft in zijn boek ‘Schilderkunst, materiaal en techniek’ dat de toon overeenkomt met Berlijns blauw. De natuurkundige Isaac Newton plaatste de kleur daarentegen in het spectrum tussen blauw en violet. In Rembrandt Aquarelverf is gekozen voor een donker Indigo aan de groene kant